شهرت
نام كامل وي احمد بن علی بن شعیب بن علی بن سنان بن دینار ابن بحر نسائی که یکی از اصحاب كتب سته است، مي باشد- نسائی منسوب است به «نساء» که شهری است در نزدیکی مرو از شهرهای خراسان و اكنون در ترکمانستان واقع است، و عده‌ای از رجال برجسته و نامدار واعیان علم و ادب از این شهر ظهور کرده اند.
کنیه امام نسائی ابوعبدالرحمان است و به لقب هاي چون حافظ، شیخ الاسلام، قاضی و به نسائی شهرت دارد.تاریخ تولد وی در شهر نساء خراسان در سال 215 و در روایتی 214 بوده است- در معجم البلدان یاقوت حموی گفته است: در باره تاریخ تولدش از او سؤال کردند، گفت: امکان دارد 215 باشد.او رحمه الله اهل زهد و جهد و اتقان و فقه بود، ، مانند داود علیه السلام روزی روزه می‌گرفت و روزی افطار می‌کرد، او رحمه الله دارای غایت پرهیز و ورع تقوی و شایستگی بود،حافظ ابوقاسم معروف به ابن عساکر گفته است: چهار زن داشته و به همه رسید و تقسیمات شرعی را در بین آنها اجرا کرده است.
محل زندگی
وی بیشتر در مصر و در محله زقاق القنادیل ساکن و اقامت داشته است و شغل ايشان قضاوت ، وعظ و تبلیغ و نشر علم بود.حاکم گوید: نسائی افقه مشایخ اهل مصر در عصر خود، و اعرف آنها بود در صحیح و سقیم از آثار و رجال.وی به نزد قتیبه مسافرت کرد- در سال دویست و سی در سن پانزده سالگی و گفته یک سال و دو ماه در نزد او بودم.دارقطنی گوید: ابوعبدالرحمان نسائی در عصر خود مقدم است بر هر کسی که با این علم ذکر می‌شود،ايشان برای کسب علم به شهرهای مصر، شام، دمشق، نیشاپور، خراسان و غیره جاها سفر نموده اند.و از محضر مشهورترین علماء آنزمان علوم متداوله شرعی را فرا گرفته است كه از شیوخ مشهور شان میتوان از احمد بن نصر نیشابوری و ابی شعیب موسی، قتیبه بن سعید،ابراهیم بن یعقوب جوزجانی، احمد بن بکار بن ابی میمون نام برد.امام نسائی رحمه الله در پی کسب علم و حدیث به كشورها وشهرهاي از جمله مصر و شام و نیشابور و خراسان مسافرت کرده است.
وی هنگامیکه به دمشق رفت در آنجا از هشام بن عمار و دحیم و جماعت دیگری روایت حدیث نمود.
جایگاه علمی
وی رحمه الله یکی از ائمة حافظین و اعلام دین بود، رکنی از ارکان حدیث، حاذق و متفنن و پهلودار و در علم به اقصی درجه آن رسید، ممارسه مشکلات و معضلات نمود، قائد علم گردید، بر اهل عصر سیادت یافت و بر علماء آن غلبه پیدا کرد و او عمده و قدوه آنها بود، مکانت او در بین اصحاب حدیث وعلما جرح و تعدیل معتبر بود.
حاکم گوید: بیشتر از یک دفعه از ابی الحسن دارقطنی شنیدم که می‌گفت: ابوعبدالرحمان امام نسائی بر هرکس که به علم حدیث و به جرح و روّات و تعدیل آنها در زمان او یاد شود تقدم دارد.
ابوسعید عبدالرحمان بن احمد بن یونس صاحب تاریخ مصر گوید: نسائی امام در حدیث، ثقة ثابت و حافظ بود، به مصر قدم گذاشت و زمان درازی در آن اقامت کرد و خزانه‌های پوشیده علمی خود را در آن ظاهر نمود و پرده را از روی رموز خفیات خود برداشت، آتش او علماء را برافروخت به درجه‌ای كه منقاد او شدند و در نزد آنها به منزله بلندی نائل گردید و در مقامات علمی آن سهیم آنها شد، در البدایه والنهایه آمده: ائمة حدیث به فضل و تقدم او در این شأن گواهی داده اند.
آثار علمی
تاج سبکی از شیخ خود حافظ ذهبی و پدرش امام سبکی نقل می‌کند: امام ابی عبدالرحمان نسائی احفظ از امام مسلم بود و سنن او بعد از صحیحین از هر سنن دیگری کمتر حدیث ضعیف دارد، و بعضی از شیوخ او گویند: در اسلام مانند مصنفه او تصنیفی وضع نشده است، و آن اشرف همه مصنفات است.حافظ ابوعلی می‌گوید: برای نسائی شرطی است که شدیدتر است از شرط مسلم و به همین جهت بعضی از علمای مغاربه او را بر بخاری ترجیح می‌دهند، وی رحمه الله شافعی‌مذهب بود.
و مناسکی برای حج بر مذهب امام شافعی رحمه الله دارد.سید جمال الدین گوید: امام نسائی در اول امر کتابی تصنیف کرد که سنن الکبری نام داشت و آن کتابی جلیل، ضخیم الحجم بود و مانند آن در جمع طرق حدیث و بیان مخرج آن کتابی نوشته نشده بود.امام نسائی شاگردان نخبه داشت که از جمله فقها و محدثین بشمار میروند از جمله آنها ابوبکر احمد بن محمد معروف به ابن سنی، و حسن ابن رشیق عسکری بوده اند، و احمد بن عمیر بن جوصا، محمد بن جعفر بن تلاس، ابوالقاسم بن ابی العقب، ابوالمیمون بن راشد ، ابوبشر الدولابی از اقران او بود، و ابوعلی حسین بن علی حافظ نیاموزی الطبرانی، ابوسعید اعرابی، ابوجعفر طحاوی، ابوعلی حسین بن محمد نیشابوری، حمزه الکنانی، حسن بن خضر السیوطی، ابوالقاسم الطبرانی، و غیره از او روایت کرده اند.از امام نسائی رحمه الله آثار علمی گرانبهایی بجا مانده است ایشان کتابی دارند بنام السنن الکبری- هنگامی که وي کتاب «السنن الکبری» را تألیف کرد، آن را تقدیم امیر رمله نمود، امير گفت: ای ابا عبدالرحمان، آیا همه آن صحیح است؟ جواب داد: صحیح و غیر صحیح هم دارد، امیر گفت: صحیح آن را برای ما جدا و جمع کن، امام هم تمام احادیث صحیحه را جمع نمود و به آن «مجتبی» نام گذاشت که اکنون در دسترس می‌باشد و از صحاح سته مشهور است.
كتابي دیگری که تالیف کرده اند بنام “الخصائص فی فضل علی بن ابی طالب رضی الله عنه” می باشد که در قاهره چاپ شده است. و همچنین کتاب “الضعفاء والمتروکین من رواة الحدیث” که در هند به چاپ رسیده است.و کتاب “المجتبی فی مختصر السنن الکبری”، یا السنن الصغری که مسمی به مجتبی النسائی است، و شیخ سیوطی شرحی را به عنوان زهر الربی برآن نگاشته است، از مشهورترین آثار علمی امام نسائی رحمه الله محسوب میشوند.
ابن اثیر گوید: هرگاه محدثین بگویند رواه النسائی مراد آنها روایت از مجتبی نسائی است نه السنن الکبری و مجتبی نسائی یکی از کتب سته است و هرگاه روات بگویند: اصول خمسه یا کتب خمسه منظور آنها بخاری و مسلم و سنن ابی داوود و جامع ترمذی و مجتبی نسائی است.خیرالدین زرکلی در قاموس الاعلام گوید:امام نسائی رحمه الله در شهرها به جولان پرداخت و در مصر اقامت گزید.
ذهبی در تذکرة الحفاظ نقل می‌کند که امام نسائی گفته: به دمشق رفتم منحرف از علی رضي الله عنه زیاد بود، کتاب الخصائص را تصنیف کردم تا شاید الله متعال آنها را هدایت کند، سپس کتاب فضائل الصحابه را تألیف کردم.در البدایه و النهایه آمده که دارقطنی گفته: افقه مشایخ مصر در عصر خود بود، و در تشخیص آثار صحیح از سقیم اعرف آنها بود، و اعرف آنها بود در تاریخ و رجال، هنگامی که به این پایه رسید مورد حسد قرار گرفت و به رمله در فلسطین رفت و در آنجا فوت کرد و برخی گفته اند که در بیت المقدس وفات کرد و امام دارقطنی گوید: هنگامی که مورد امتحان عقیده در دمشق قرار گرفت و رنج و آزار دید، گفت: مرا به سوی مکه حمل کنید او را به مکه مكرمه بردند، در حالی که بیمار و علیل بود در سال 303 هجری در آنجا فوت کرد كه راي ارجح همين است- خداوند متعال این عالم بزرگوار را مشمول رحمت واسعه خود قرار دهد-و صلی الله علی سیدنا محمد و علی آله و صحبه أجمعین